Friedrich August von Hayek'in Piyasa Ahlak Anlayışı

Özet

Hayek’in iktisadi görüşleri, serbest piyasa ekonomisinden yana olmakla birlikte klasik liberal tezden
farklılıklar da içerir. Ona göre temel iktisadi mesele, her bireyin sahip olduğu iktisadi bilgiyi etkin
biçimde kullanma meselesidir. Piyasanın denge sağlamaktan ziyade bilgiyi aktarma işlevi vardır,
çünkü piyasa mekanizmasının oluşması evrimsel bir süreçtir ve toplum içinde dağınık olarak varlığını
sürdüren bilgi ancak piyasa mekanizması aracılığıyla koordine olmakta ve kişilere daha fazla bilgi
edinme fırsatı yaratmaktadır. Böyle bir mekanizmada insana değin tüm gelişmeler kendiliğinden yani
spontane bir biçimde gerçekleşmektedir. Piyasa bir tür zenginlik yaratma oyunudur ve piyasa
düzeninde oyuncuların çoğunun birbirinden haberi olmadığından, ileri düzeyde gelişmiş bir iletişim
sistemine ihtiyaç vardır; ona göre bu iletişim ağını sağlayan fiyatlardır. Fiyatlar bilginin iletilmesini
sağlarlar. Birbirinden bağımsız olarak, kendi tercih hakkını kullanan ve kendilerini gerçekleştirme
fırsatı verilen bireyler sayesinde, toplumdaki karmaşık ilişkiler ağı ve sayısız bağlantı kendiliğinden
oluşur. Toplumda arzu edilen refah düzeyine ancak bu şekilde ulaşılabilir. Buna karşın, dönemin
revaçta olan, merkezi otorite planlamacılığına dayanan ve bireyselciliği yok sayan denetimden uzak
yönetim mekanizmaları, uygulama sürecinde zaman içerisinde başlangıçta vaad etmiş oldukları herkes
için eşit imkanları sağlama amaçlarından saparak adaletsiz ve totaliter bir sisteme evrilebilmekte hatta
özgür bireyi yok sayan bir kölelik sistemine, yozlaşmış bir toplum yapısına dönüşülmesine yol
açabilmektedirler. Planlamacılık mikro ölçekte olmalı ve herkes adına merkezi otorite tarafından karar
verilmesinden kaçınılmalıdır, bunun zaten evrimsel olarak doğal gelişen bir sürecin hesaplanarak
planlanmaya çalışılması anlamına geleceği için kaynakların verimsiz kullanılması ve sağlıksız bir
bilgi-fiyat-piyasa oluşumuna yol açacağı aşikardır. Bireylerin eşit bir biçimde kendilerini
gerçekleştirebilmeleri için en uygun kamu politikaları setleri uygulanmalı ve devlet sadece
düzenleyici, etkin ve adil rekabeti sağlayıcı şekilde denklemin içerisinde yer almalıdır. Tersine,
kitlelere belli görüş ve eylemleri empoze etmeye çalışmak niyetiyle uygulanan politikaların eninde
sonunda ekonomik ve toplumsal olarak başarısız olması ve bir çöküş getirmesi kaçınılmazdır, çünkü
piyasa insan tarafından bilinçli olarak oluşturulmadığı için hiç bir amaç içermeyendir, bir kozmos’tur,
bir örgütleyicinin bilgi ve amaçları sonucunda ortaya çıkan bir organizasyon ya da örgüt gibi bir
düzen(taxis) değildir. Bir kozmos'da bireysel eyleme rehberlik eden gerçekler ve amaçların bilgisi
eylemi gerçekleştiren bireylere aitken bir taxis’te ise sadece örgütleyiciye ait olduğundan, tasarlanmış
bir organizasyondaki bilgi kendiliğinden oluşan düzendeki bilgiden daha sınırlı olmaktadır.
Kendiliğinden düzeni oluşturan bireysel davranış kuralları düzene zarar vermeksizin herkesin
kullanabileceği gücü de azaltacağından, daha eşitlikçi fırsatlar yaratan ve daha adil bir piyasa
yaratılmış olacaktır.